Het WK cricket lag gisteren stil. Nieuw-Zeeland weigerde te spelen in Kenia en leed een reglementaire nederlaag. Het Indiase cricketteam gebruikte de vrije dag om de aandacht te vestigen op een plaats waar 110 jaar geleden een nog altijd tot de verbeelding sprekende ontwikkeling in de wereldgeschiedenis in gang werd gezet: Pietermaritzburg.
Zoals dagelijks vele Indiase bezoekers doen, namen de cricketers de trein naar de Zuid-Afrikaanse stad, gelegen ten noordwesten van Durban in de provincie Kwazulu Natal. Op het station onthulden ze een plaquette ter herinnering aan de geestelijk vader van het moderne India, die op het perron van Pietermaritzburg een incident meemaakte dat niet alleen zijn leven veranderde, maar ook dat van honderden miljoenen landgenoten.
Mahatma Gandhi is 23 en werkt als advocaat in Zuid-Afrika als hij in juni 1893 in Durban aan boord gaat van de trein naar Pretoria. Hij heeft een ticket voor de eerste klas, waar hij tijdens de tussenstop in Pietermaritzburg wordt opgemerkt door een medereiziger. ,,Hij zag dat ik een ‘gekleurde’ man was. Dat stoorde hem”, schrijft Gandhi later in zijn autobiografie.
De man attendeert de conducteur op de ongewenste bezoeker in een wagon die alleen voor blanke reizigers is bestemd. De conducteur sommeert Gandhi de eerste klas te verlaten. Hij weigert. Er wordt een politieagent bij gehaald, die hem op het perron zet. De stoomtrein vertrekt en Gandhi blijft alleen achter in de ijskoude nacht. Zonder koffer, zonder jas.
Hij neemt plaats in de donkere wachtkamer. ,,Ik begon na te denken over mijn taak”, schrijft hij. Wat moet hij doen? Zijn verlies nemen en Zuid-Afrika verlaten of zijn rug rechten en de vooroordelen bevechten? Die nacht wordt Mahatma Gandhi’s idee van het geweldloze verzet geboren. ,,IJzer kwam zijn ziel binnen”, stelt B.R. Nanda in een biografie. ,,Vanaf dat moment weigerde hij onrechtvaardigheid nog langer te aanvaarden.”
Het voorval werd in 1982 opgenomen in Richard Attenboroughs verfilming van Gandhi’s leven, die acht Oscars won. De trein waaruit Gandhi werd verwijderd, rijdt nog altijd af en aan naar Pietermaritzburg. Gisteren voltooiden de Indiase cricketers hun pelgrimstocht.
Gandhi, die in zijn schooltijd zelf aan cricket deed, werd ook tijdens zijn leven regelmatig met de sport geconfronteerd. In 1940 raakte hij betrokken bij het conflict rond het toernooi van Bombay, waar alle geloofsgroepen een eigen team vormden. Gandhi verafschuwde het onderscheid tussen hindoes en moslims.
Zijn oproep tot samenwerking vond geen gehoor. India werd in 1947 onafhankelijk van Groot-Brittannië, maar Pakistan scheidde zich af als moslimstaat. Het was een grote nederlaag voor een man die zo veel heeft gewonnen. Op een wereldkampioenschap dat wordt overheerst door politieke conflicten en in een wereld die wordt overschaduwd door de dreiging van een oorlog, laaide het vuur van zijn gedachtegoed gisteren weer even op.
Sven Remijnsen
Gepubliceerd in: PZC (2003)